Historia hodowli bydła simentalskiego w Polsce

Bydło simentalskie według historycznych źródeł zalicza się do jednych z najstarszych europejskich ras, o czym świadczą zapiski pochodzące z około XIII wieku (Reklewski Z, Sakowski T. 2002). Kolebką bydła simentalskiego jest szwajcarska dolina rzeki Simme w okręgu Berneńskim, od której to rzeki wzięło nazwę miejscowe bydło plamiste charakteryzujące się dużym kalibrem i białą głową. Bydło simentalskie przez wiele lat użytkowane było w trzech kierunkach: mlecznym, mięsnym i roboczym przy czym ceniona była bardzo użytkowość mięsna. Pod względem użytkowości mlecznej bydło to wyróżniało się spośród innych odmian i ras hodowlanych w tych regionach. Spożycie mleka nie było jednak upowszechnione i spożywała je głównie uboższa ludność. Z mleka wyrabiano głównie sery nadające się do spożycia przez kilka lat, wyrabiano również masło, które w formie solonej przechowywano w beczkach przez dłuższy okres czasu. W wielu gospodarstwach wykorzystywano bydło simentalskie do prac polowych ze względu na mocny kościec, siłę mięśni i łagodny charakter. Skoro bydło wywodzące się z małej doliny górskiej zostało rozpowszechnione i hodowane jest dzisiaj na całym świecie, znaczy,że jego zalety tj.ekonomika chowu i walory smakowe produktów zostały docenione we wszystkich krajach. 

W Polsce bydło simentalskie pojawiło się pod koniec XVIII wieku, głównie na południu w okolicach Krakowa, Śląska i na Kresach i było po tak zwanych “holendrach” drugą pod względem liczebności rasą importowaną do majątków ziemskich. Krowy berneńskie pojawiły się w tym czasie m.in. na Podlasiu w majątku Siemiatycze należącym do księżnej Anny Jabłonowskiej oraz w majątku Kurowiec k.Lwowa w dobrach księżnej Elżbiety Lubomirskiej. Bydło berneńskie hodowane było przez mieszkańców gór Wschodnich Karpat ze względu na bardzo dobrą aklimatyzację. Popularny był opas wołów nie wymagających specjalnych warunków utrzymania, które również wykorzystywano jako siła robocza. Charakteryzowały się one dużym kalibrem i masą ciała oraz szybkim wzrostem. (Barański 1887). 

Zalety wołów simentalskich pochodzących od bydła simentalskiego spowodowały, że w gospodarstwach zastępowano nimi woły bydła rasy węgierskiej siwej stepowej. Chów wołów przyczynił się do zwiększenia znaczenia szlaków handlowych wiodących przez przełęcze części Karpat, a w konsekwencji do powstania w tym rejonie centrum handlu wołami w ilości 40-60 tys. rocznie (H.Obuchowska KW.Hist. PAN 1973). 

Jednym z pierwszych hodowców srokatego szwajcarskiego bydła w Galicji był Teofil Ostaszewski, który w 1832 roku sprowadził pierwszy transport do Wzdowa k.Sanoka. Powstały również obory koło Łańcuta, p\Przemyśla, Dzikowa, w Jaćmierzu i Trześniowie. Utrzymywano również stadniki (buhaje zarodowe) rasy simentalskiej, finansowane przez rząd, których zadaniem była poprawa genetyczna bydła krajowego. W latach 40-tych XIX wieku bydło simentalskie cieszyło się bardzo dużą popularnością w całej Galicji. Od 1882 roku rozpoczęto na dużą skalę import bydła simentalskiego, tak że pod koniec XIX wieku rozprzestrzeniło się już ono na terenie całego kraju: na Lubelszczyźnie (Krasiczyn, Rejowiec) a głównie na Kresach Wschodnich (obecnie tereny państwa ukraińskiego). 

W 1886 roku z inicjatywy Komitetu Towarzystwa Lwowskiego utworzono 5 bardzo dobrych obór zarodowych bydła rasy simentalskiej pochodzącego z importu w okolicach Bukowa i Podhajec. Hodowcom za połowę ceny sprzedawano zarodowe krowy,

zobowiązując ich do przekazania dobrze wychowanego potomstwa innym właścicielom dóbr. Miało to przyczynić się do zmniejszenia importu Powstały również stacje buhajów finansowane przez rząd, które miały na celu poprawę pogłowia krów włościańskich (Pruski W., 1975). 

Trzon hodowli i chowu bydła simentalskiego użytkowanego dwukierunkowo przebiegał wzdłuż wołoskiego szlaku handlowego. Z mleka krów simentalskich wyrabiano doskonałej jakości sery oraz produkowano solone masło (Choroszy B., Brejta W. 2008). Prowadzono również opas wołów na mięso. Sprzedaż tusz i mięsa odbywała się w licznych rzeźniach znajdujących się na szlakach przepędowych południowo-wschodniej Polski, między innymi w okolicach Leska, Sanoka, Rymanowa (Choroszy B., Choroszy Z.2011). Szczególną sławę w opasie wołów zyskał przedsiębiorca Regenstreif, który przy gorzelni odchowywał 400 do 500 wołów rocznie. Jego udział w licznych wystawach zwierząt przełożył się z czasem na znaczny wzrost eksportu wołów do Wiednia i Niemiec. Sukcesy na Wystawach w Wiedniu odnosili również inni hodowcy: W.Siemieński, J.Goetz, A.Hulimka, T.Ostaszewski. 

Z początkiem XIX wieku odnotowane są już pierwsze osiągnięcia polskich hodowców w zakresie hodowli bydła simentalskiego. W 1870 roku Jan Wiktor z Zarszyna (okolice Sanoka) uczestniczył ze swoją stawką bydła simentalskiego w Wystawie Hodowlanej w Paryżu, a w 1871 roku otrzymał złoty medal na Wystawie w Wiedniu (Choroszy i in.2008). 

Jak podaje Galicyjskie Towarzystwo Górskie mleczność krów simentalskich w latach 1884-1888 była niezbyt wysoka; średnia wydajność odnotowana w oborach wynosiła 1104 litry, a w 6 oborach rasy simentalskiej 2191 litrów. W tych latach rozpoczęto prace hodowlane mające na celu poprawę użytkowości mlecznej. W zarodowe oborze czystej krwi simentalskiej Jana Wiktora w Zarszynie, w pierwszym roku kontroli użytkowości 1904/1905 uzyskano średnio od krowy 2479 kg mleka,a w następnym roku po poprawie żywienia już 3356 kg mleka. W 1910 roku najwyższa odnotowana w rejestrach wydajność krowy rasy simentalskiej wynosiła 7238 kg mleka i 253 kg masła. W tym okresie znana jest też obora dr S.Grodzickiego z Bzianki (okolice Sanoka), która wielokrotnie wymieniana była jako najlepsza. Średnia wydajność krów w tej oborze wynosiła ponad 4000 kg mleka za laktację,a rekordzistka uzyskała 6076 kg mleka o zawartości tłuszczu 4,29% (Kajzer A.1996). 

w 1920 roku utworzono Związek Hodowców Bydła Górskiego, który zrzeszał 7 obór bydła simentalskiego (747 krów i 51 buhajów). Ostatecznie rejon hodowli bydła simentalskiego skoncentrował się w południowo-wschodniej Polsce. 

Druga wojna Światowa, a także wprowadzona w Polsce powojenna rejonizacja ras, przyczyniły się do stopniowego zmniejszenia pogłowia bydła simentalskiego. Pozostało one tylko w południowo-wschodniej Polsce, w okolicach Sanoka. Ponad 90% pogłowia znajdowało się w małych, indywidualnych gospodarstwach.