Simental w Polsce

Bydło simentalskie użytkowane było w tym czasie dwukierunkowo, a także było wykorzystywane jako siła pociągowa. Z mleka krów simentalskich, charakteryzującego się wysoką zawartością tłuszczu i białka wyrabiano głównie sery oraz masło solone, które sprzedawano na targach. Mleko spożywane było głównie przez ludność uboSszą, włościańską. Woły natomiast wykorzystywano do pracy na roli jako siłę pociągową, a następnie sprzedawano miejscowym rzeźniom, jak również przepędzano do rzeźni leżących na szlaku handlowym. Z tego okresu odnotowane są sukcesy polskich hodowców bydła simentalskiego. W 1870 roku J. Wiktor uczestniczył ze swoją stawką bydła simentalskiego na Wystawie Hodowlanej w Paryżu, a w roku następnym otrzymał za bydło simentalskie złoty medal w Wiedniu. W księgach kontroli mleczności krów odnotowano 9 obór simentalskich leżących tylko w powiecie sanockim, objętych kontrolą mleczności. W 1909 roku kontrolę prowadzono w 10 oborach, gdzie średnia wydajność wynosiła 2323 kg mleka i 75 kg masła. W 1910 roku najwyższa odnotowana w rejestrach wydajność krowy rasy simentalskiej wynosiła 7238 kg i 253 kg masła. Znaną oborą z tego okresu była obora dr S. Grodzkiego z Bzianki, która wymieniana była wielokrotnie jako najlepsza – średnia wydajność ponad 4000 kg mleka za laktację. Rekordzistka obory krowa Lula uzyskała wydajność 6076 kg przy 4,29% tłuszczu.

W 1920 roku utworzono Związek Hodowców Bydła Górskiego, który zrzeszał 7 obór bydła simentalskiego, tj. około 747 krów i 51 buhajów zarodowych. Ostatecznie rejon hodowli bydła simentalskiego skoncentrował się w południowo-wschodniej Polsce.

Rozwój hodowli po roku 1945 – wiodące ośrodki dla polskiej populacji

W czasie II wojny światowej i w ciągu pierwszych lat powojennych nastąpił okres regresji w hodowli bydła simentalskiego. Świadoma działalność okupanta (likwidacja rozpłodników), a później zarządzenie o rejonizacji ras spowodowały, że bydło simentalskie przetrwało głównie w małych gospodarstwach nie objętych kontrolą użytkowości.

W 1954 roku nastąpiła reaktywacja hodowli, m.in. poprzez utworzenie w roku 1955 roku Ośrodka Hodowli Zarodowej w Brzozowie, który był pionierem i długoletnim liderem z dobrymi tradycjami hodowlanymi w hodowli zarodowego bydła simentalskiego. Ośrodek rozwijał się na bazie krajowego bydła, przy dużym wsparciu importu jałówek hodowlanych i buhajów zarodowych z Austrii, Szwajcarii, Rumunii i Niemiec. Polska genetyka wspierana była genetyką zachodnią aż do końca lat osiemdziesiątych. Ośrodek Hodowli Zarodowej w Brzozowie realizował program hodowlany dla polskiej populacji bydła simentalskiego poprzez hodowlę matek buhajów, które pochodziły głównie z tego ośrodka oraz centralną wychowalnię buhajów simentalskich. Hodowcy indywidualni korzystali przez wiele lat z osiągnięć tego ośrodka.

Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, na skutek przemian w krajowej hodowli, nastąpiła likwidacja wielu państwowych obór wielkostadnych na korzyść sektora prywatnego. Ośrodek Hodowli Zarodowej w Brzozowie został zlikwidowany. Bydło simentalskie pozostało w większości w drobnych gospodarstwach hodowców indywidualnych. Oborą państwową wielkostadną pozostała jedynie obora ZD IZ-PIB Odrzechowa, która w tym okresie całkowicie w hodowli bydła postawiła na chów bydła simentalskiego poprzez stopniową likwidację bydła czerwono-białego. Od roku 1975 na terenie Zakładu działała Stacja Oceny Mlecznej Buhajów, gdzie metodą stacjonarną oceniane były pierwiastki po buhajach teżtowych. Wprowadzenie nowej metody oceny spowodowało likwidację stacji, natomiast działalność Zakładu w dziedzinie hodowli została podporządkowana rasie simentalskiej.

W ZD Odrzechowa działa Stacja Oceny Mięsnej Buhajów Simentalskich, która prowadzi ocenę buhajów teżtowych w zakresie użytkowości mięsnej. ZD Odrzechowa utrzymuje jedno z największych stad bydła simentalskiego prowadząc kierunek hodowli mlecznej i mięsnej z ekologicznym wykorzystaniem użytków zielonych, a równocześnie maksymalnie włącza się w realizację programu hodowlanego dla bydła simentalskiego.

Instytut Zootechniki-PIB sprawuje merytoryczny nadzór nad realizacją programu hodowlanego dla bydła simentalskiego i jest odpowiedzialny za ocenę wartości hodowlanej buhajów w zakresie cech mlecznych i mięsnych.

Jednostką czynnie związaną z hodowlą bydła simentalskiego od samego jej początku jest Małopolskie Centrum Biotechniki w Krasnem (od 1958 roku Zakład Unasieniania, a od 1975 roku Stacja Hodowli i Unasieniania – przekształcona w 2000 roku w Małopolskie Centrum Biotechniki). Małopolskie Centrum Biotechniki jest realizatorem programu hodowlanego dla bydła rasy simentalskiej oraz autorem i wykonawcą programu oceny i selekcji buhajów tej rasy. Specjalizuje się również w hodowli i popularyzacji zarodowych buhajów simentalskich, a także w produkcji i dystrybucji nasienia buhajów tej rasy, zarówno dla populacji simentalskiej, jak i do unasieniania towarowego na terenie całego kraju. Od 10 lat z sukcesami współpracuje z niemiecką stacją Besamungsverein Neust adt a.d. Aisch w Bawarii. Wspólne teżtowanie buhajów owocuje włączeniem do hodowli, zarówno polskiej jak i niemieckiej, najlepiej ocenionych buhajów rasy simentalskiej.

Od roku 1994 następuje systematyczny wzrost ocenionej populacji krajowego bydła simentalskiego. Zainteresowanie hodowców simentalami obserwuje się obecnie w różnych regionach kraju. Powstaje wiele prywatnych obór wielkostadnych na terenie całej Polski, jednak regionem, gdzie skoncentrowana jest hodowla bydła tej rasy, jest nadal rejon południowo-wschodniej Polski – Pogórze Karpackie i Bieszczady. Dominują tu gospodarstwa drobne, o niewysokiej kulturze rolnej. Ukształtowanie terenu, a także warunki klimatyczne są sprzyjające tylko dla bydła wytrzymałego, odpornego, niewybrednego w paszy, maksymalnie wykorzystującego pasze z użytków zielonych. Jest to jeden z głównych powodów, dla których bydło simentalskie od wielu lat ma taką popularność w tym rejonie.

Wymagania Unii Europejskiej pod kątem produkcji mleka zmusiły hodowców do dużych inwestycji w swoich gospodarstwach. Wielu z nich, ze względu na brak środków na inwestycje i wielkość swoich gospodarstw zainteresowanych jest drugim kierunkiem produkcji, czyli produkcją wysokiej jakości Żywca wołowego w oparciu o bydło simentalskie. Jest to w naszym kraju możliwe ze względu na utrzymanie w polskiej populacji dwukierunkowej użytkowości. Przez wiele lat dobrym źródłem dochodu dla hodowców, a niebezpiecznym w skutkach dla hodowli był masowy eksport cieląt simentalskich, głównie do Włoch. W Polsce od roku 2004, decyzją Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zadania związane z prowadzeniem ksiąg, a później realizacją programów hodowlanych zostały przekazane do związków hodowców.

Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego powstał w 1994 roku i jest związkiem 'rasowym’, skupiającym tylko hodowców bydła simentalskiego. Jest członkiem Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka, a od 1997 roku członkiem struktur europejskich – European Simmental Federation. Hodowcy i użytkownicy bydła simentalskiego zrzeszyli się w związku w celu ciągłego doskonalenia wartości użytkowej i hodowlanej zwierząt, m.in. poprzez właściwy dobór i wykorzystanie najlepszych buhajów, prowadzenia ewidencji i ksiąg hodowlanych, doboru par rodzicielskich, selekcji w stadach i powiększania krajowej populacji bydła simentalskiego. Celem jest również szkolenie hodowców w zakresie właściwego odchowu zwierząt, Żywienia i warunków środowiskowych tak, aby produkcja mleka i mięsa była opłacalna z wyeksponowaniem walorów jakościowych i zdrowotnych produktu.

Program hodowlany

Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego opracował Program Hodowlany, który określa realizację zadań zmierzających do wzrostu wartości hodowlanej i produkcyjnej użytkowanych zwierząt. Nakreślony cel dla krajowej populacji tej rasy do doskonalenie bydła simentalskiego bez dolewu innych ras i utrzymanie zgodnie z Życzeniem hodowców dwukierunkowego użytkowania, to znaczy doskonalenie zarówno cech mlecznych, jak i mięsnych przy zachowaniu takich dobrych cech funkcjonalnych, jak zdrowotność, długość użytkowania, płodność.

Polską populację bydła simentalskiego stanowi około 35 000 krów czysto rasowych, tj. około 1% pogłowia. Zainteresowanie hodowlą bydła simentalskiego ciągle wzrasta, co uwidacznia się stale rosnącą liczbą krów objętych kontrolą użytkowości i rejestracją nowych stad na terenie całego kraju.

W ostatnich latach, w populacji simentalskiej odnotowano najwyższy procentowy wzrost ocenionych krów w stosunku do lat ubiegłych.

Dużą wagę przywiązuje się do wyboru matek buhajów, który dokonywany jest na podstawie uzyskanego indeksu wartości hodowlanej. Wymagania, które powinny spełniać kandydatki na matki buhajów rasy simentalskiej to wpis do księgi głównej, pozytywny wynik oceny wartości hodowlanej cech mlecznych, ocena typu i budowy – min. 80 pkt. za oceną ogólną, min. 24 pkt. za wymię.

Ojcowie buhajów wybierani są z hodowli krajowej, jak i z importu z Niemiec, Austrii i Szwajcarii. Spośród wszystkich ocenionych krajowych buhajów simentalskich wybiera się 2-3 buhaje na ojców, które reprezentują pożądany typ i uzyskały najlepsze oceny wartości hodowlanych w zakresie cech mlecznych i opasowych.

Ocenę osobniczą buhajków simentalskich prowadzi się w Polsce w wychowalniach od 1974 roku. Od roku 2004 obowiązuje regulamin, według którego ocenie podlega 11 cech w skali 1-9 pkt. Dokonuje się również oceny ogólnej w skali 100 pkt., która obejmuje 5 parametrów: wygląd ogólny, kaliber, typ i budowa, nogi i racice, umięśnienie.

Małopolskie Centrum Biotechniki kupuje do stacji unasienniania około 7 buhajów, które po unasiennianiu testowym poddaje się ocenie wartości hodowlanej na podstawie użytkowości potomstwa. Szacowanie wartości hodowlanej buhajów w zakresie cech mlecznych prowadzi się z wykorzystaniem metody BLUP (wielocechowy model zwierzęcia w oparciu o 3 pierwsze laktacje). Na przestrzeni ostatnich 5 lat wydajność mleka córek ocenianych buhajów wzrosła o 486 kg w I laktacji, 399 kg w II laktacji i 307 kg w III laktacji. Nastąpił również systematyczny wzrost wydajności tłuszczu i białka. W Polsce w stosunku do bydła rasy simentalskiej obowiązuje indeks selekcyjny uwzględniający cechy produkcji mleka:

Ind. prod. = 2 x Wh kg białka + Wh kg tłuszczu

W Instytucie Zootechniki od 1993 roku prowadzi się ocenę mięsną buhajów rasy simentalskiej w oparciu o męskie potomstwo czysto rasowe. śywienie w stacji oparte jest o maksymalne wykorzystanie pasz gospodarskich z użytków zielonych. Pozytywnym kryterium oceny jest uzyskanie indeksu wartości opasowej i rzeźnej (min. 103%) oraz indeksu mięsności (min. 98%).

Od kilku lat jednym z elementów programu doskonalenia bydła rasy simentalskiej jest ocena wartości hodowlanej buhajów i krów w zakresie cech pokroju. Oceny tej dokonuje się metodą BLUP (wielocechowy model zwierzęcia). W zakresie cech pokroju krowy oceniane są według regulaminu z 2004 roku, w oparciu o szczegółową wycenę 20 cech liniowych w skali 1-9 pkt. oraz ocenę w skali 100 pkt. za 5 kategorii, po uwzględnieniu odpowiednich wag. Wykorzystanie wyników oceny typu i budowy w selekcji buhajów simentalskich spowodowało widoczną poprawę kalibru zwierząt i budowy wymienia krów.

Na podstawie wyników oceny wartości hodowlanej dla cech mlecznych i mięsnych corocznie wybiera się z przeznaczeniem do rozrodu 2-3 najlepsze buhaje w rejonie hodowli bydła simentalskiego, do doskonalenia tej populacji i buhaje o bardzo dobrych cechach mięsnych poza tym rejonem na terenie całego kraju, z przeznaczeniem do krzyżowania towarowego. Buhaje simentalskie cieszą się dużym uznaniem producentów żywca wołowego. Świadczy o tym liczba krów i jałowic unasiennionych buhajami tej rasy. W 2006 roku na łączną liczbę około 620 tys. sztuk krów i jałówek unasiennionych nasieniem buhajów ras mięsnych, około 37% przypadało na simentale, co daje im drugie miejsce w kraju po buhajach rasy Limousine (około 41%).

W przyszłości prace hodowlane na bydle simentalskim koncentrować się będą na włączeniu nowych cech, tzw. funkcjonalnych, tj. długości użytkowania, płodności, liczby komórek somatycznych, do oceny wartości hodowlanej i indeksu selekcyjnego. Modyfikacji podlega obecnie indeks mięsności, który będzie uwzględniał klasę tuszy w systemie EUROP oraz umięśnienie tuszy. Indeks ten wejdzie jako czynnik składowy ogólnego indeksu selekcyjnego.

Polska populacja bydła simentalskiego wprawdzie nie jest zbyt liczna, jednak cieszy się coraz większym uznaniem i zainteresowaniem hodowców na terenie całego kraju.